Książka Aleksandry Brzemi-Bonarek Dopuszczalność dowodów zdobytych w sposób niegodziwy w kanonicznym procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, to pierwsza na polskim rynku kanonistycznym publikacja, w której autorka wypracowała oryginalną propozycję rozwiązania tego niełatwego, tytułowego zagadnienia.
Książka dzieli się na trzy części. W pierwszym rozdziale autorka wprowadza podstawowe pojęcia, którymi posługuje się w pracy (nieważność małżeństwa, proces małżeński, prawda i pewność moralna sędziego, dowody, sędziowska ocena środków dowodowych w procesie).
Rozdział drugi stanowi analizę takich pojęć jak: godziwość i niegodziwość dowodu z perspektywy historyczno-prawnej oraz obowiązujących uregulowań kodeksowych i współczesnej myśli kanonicznej. Autorka przedstawia opublikowane dotąd orzecznictwo sądów kościelnych, w których pojawił się problem dowodów zdobytych w sposób niegodziwy. Omawia również niepublikowane dotąd materiały dotyczące tematu pracy: wyroki (otrzymane w odpowiedzi na listy do sądów kościelnych), dekret Roty Rzymskiej, informacje o rozstrzygnięciach lub wyrokach pochodzące z prowadzonej z sędziami korespondencji. Rozdział kończy prezentacja zróżnicowanych stanowisk kanonistów, zarówno za, jak i przeciw dopuszczalności dowodów zdobytych w sposób niegodziwy w procesie małżeńskim.
W rozdziale trzecim Aleksandra Brzemia-Bonarek dokonała analizy niektórych przepisów Dyrektywy Rady Europy i Parlamentu Europejskiego, jak również zagadnień bezpośrednio wiążących się z problemem wykorzystania spornych dowodów (wyświetlenie prawdy, jako głównego celu procesu małżeńskiego, zasady dobra dusz, stosowania słuszności kanonicznej). Poddała również krytycznej analizie najnowszy kościelny akt prawny, jakim jest instrukcja Dignitas connubii, w artykule 157 traktujący między innymi o niemożności przyjęcia i użycia przez sędziego w procesie małżeńskim dowodów zdobytych przez stronę w sposób moralnie niedozwolony.
Cennym uzupełnieniem książki jest aneks wraz z niepublikowanymi orzeczeniami sądów kościelnych, Sądu Biskupiego I instancji z Dijon we Francji, wyroku Trybunału Metropolitalnego w Barcelonie (Hiszpania) oraz dekretu Roty Rzymskiej.
Problem podjęty w pracy doktorskiej pani Aleksandry Brzemia-Bonarek wyrósł z kościelnej praktyki sądowej. Zdarza się, że w procesie o nieważność małżeństwa jedna ze stron przedstawia dokument (świadectwa lekarskie, korespondencję, pamiętniki…) wprawdzie prawdziwe, ale zdobyte w sposób niegodziwy, pozyskane z naruszeniem ustawy o ochronie danych osobowych, wyłudzone, wykradzione… Bywa, że dokumenty takie przesądzają o wyniku procesu. Prawo kościelne dopuszcza tylko dowody godziwe, instytucje kościelne nie mogą bowiem akceptować posługiwania się środkami nieetycznymi („cel nie uświęca środków złych”). Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że celem procesu jest ustalenie prawdy materialnej – i to dotyczącej ważności sakramentu: czy sędzia może ignorować dokumenty, wprawdzie zdobyte podstępnie, ale przydatne do jej wyświetlenia? Praca pani Brzemia-Bonarek to pierwsze w literaturze światowej monograficzne opracowanie tego tematu. Autorka przeprowadziła kwerendę w sądach kościelnych. Rozesłana ankieta zaowocowała 44 odpowiedziami sądów kościelnych, wśród nich Trybunału Roty Rzymskiej. Autorka odważnie prezentuje i uzasadnia własne stanowisko, wedle którego wartością nadrzędną w procesie jest prawda.
Monografia stanowi pozycję nie do pominięcia w pracach zajmujących się kanonicznymi regułami dowodzenia.
ks. prof. dr hab. Remigiusz Sobański
Pozycja ta otwiera nową serię: Poszukiwania, prezentującą współczesną myśl naukową. Autorzy publikowanych w niej pozycji proponują oryginalne rozwiązania niełatwych problemów z różnych dziedzin teologii.
